Çocuklarda Persentil Tabloları: Büyüme ve Gelişmeyi Doğru Verilerle İnceleme
Büyüme ve gelişme dinamik bir süreçtir. Genetik ve çevresel koşullara göre şekillenirken, anne karnından başlayarak; bebeklik, çocukluk ve ergenlik döneminden erişkinlik dönemine kadar farklı tempolarda sürmektedir. Fiziksel büyümenin takibinde boy ve ağırlık değerleri büyüme ve gelişme çalışmalarında sıklıkla kullanılırken, persentil eğrileri ve z skorları olarak adlandırılan standart sapma skorları (SD) yardımıyla grup içi ve gruplar arası karşılaştırma olanağı sağlanmaktadır.
Boy uzunluğu genel sağlık durumunun bir göstergesidir ve disiplinler arası çalışmalarda kullanılan önemli bir değişkendir. Tarihsel süreçte boy uzunluğunun savaş ve kıtlık gibi negatif koşulların etkisine bağlı olarak olumsuz etkilendiği, sosyo-ekonomik gelişmelere bağlı olarak da pozitif etkilendiği belirtilmektedir.
Büyüme ve gelişme sürecinde ağırlık takibi, malnütrisyon (beslenme yetersizliği) ve obezitede özellikle son dönemde oldukça önemli bir çalışma konusu haline gelmiştir. Gelişmekte olan ülkelerde malnütrisyon ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Obezite ise vücuda alınan enerjinin harcanan enerjiden fazla olması sebebiyle normalden fazla kilo alımının ortaya çıkması olarak tanımlanmaktadır. Obezitenin ortaya çıkışında fazla kalori alımı ve fiziksel aktivite azlığının etkisi bulunmaktadır.
Çocuklarda büyüme ve gelişmenin takip edilmesinde kullanılan yöntemlerden birisi Persentil tablolarıdır, bu tablolar çocuğun boyunun ve gelişiminin normal olup olmadığını anlamanıza yardımcı olan sağlıklı çocukların verilerinden elde edilmiş tablolardır. Sağlıklı bir çocuğun boyu eğri üzerinde 3 ve 97’nci persentil çizgileri arasında yer alır ve çocukluk dönemi boyunca aynı eğri üzerinde devam eder. Ani düşüş durumunda hekim veya diyetisyen ile görüşülmesi gerekir. Bu tablolar belirli dönemlerde yenilenir ve ülkelere göre farklılık gösterebilir. Her ırkın büyüme değerleri farklı olabilir.
Persentil Nedir?
Persentil, basitçe “yüzdelik dilim” anlamına gelir. Çocuğun boyu, kilosu veya baş çevresi ölçülerek yaşına ve cinsiyetine uygun standart değerlerle karşılaştırılır.
Örneğin:
Bir çocuğun kilosu %50 persentildeyse, bu onun yaşıtlarının yarısından daha kilolu, yarısından daha hafif olduğunu gösterir.
%10 persentilde olmak, çocuğun yaşıtlarının %90’ından daha düşük kiloda olduğunu gösterir.
%90 persentilde olmak ise yaşıtlarının %90’ından daha kilolu olduğunu ifade eder.
Persentil Tabloları Nasıl Kullanılır?
Persentil tabloları; çocuk hekimleri ve diyetisyenler tarafından çocuğun büyüme sürecini değerlendirmek için kullanılır.
Boy, kilo ve baş çevresi ölçümleri belirli aralıklarla alınır.
Ölçülen değerler, yaş ve cinsiyete özel persentil tablosuna işaretlenir.
Zaman içinde bu ölçümlerin eğrisi çıkarılır ve büyüme sürecinin sağlıklı olup olmadığı takip edilir.
Önemli nokta: Tek bir ölçümden ziyade, çocuğun büyüme eğrisi yani zaman içindeki değişim daha değerli bilgidir.
Düşük veya Yüksek Persentil Ne Anlama Gelir?
%3’ün altında olmak: Çocuğun boyu veya kilosunun, yaşıtlarının büyük kısmına göre düşük olduğunu gösterebilir. Bu durum büyüme geriliği şüphesini doğurur.
%97’nin üstünde olmak: Çocuğun yaşıtlarına göre daha uzun boylu veya kilolu olduğunu ifade eder. Bu da fazla kilo veya hızlı büyüme açısından değerlendirilmelidir.
Ancak unutulmamalıdır ki: Tek bir ölçüm tanı koydurmaz. Genetik faktörler (ebeveynin boy-kilo özellikleri), beslenme alışkanlıkları ve çevresel etkenler mutlaka dikkate alınmalıdır.
Persentil Tablosunda Sık Yapılan Hatalar
Tek ölçüme bakarak endişelenmek: Örneğin çocuğun kilosu %10 persentilde diye hemen “yetersiz besleniyor” demek doğru değildir.
Kız ve erkek tablolarını karıştırmak: Her cinsiyetin büyüme eğrileri farklıdır.
Genetik faktörleri yok saymak: Anne-baba kısa boyluysa, çocuğun da %25 persentilde olması gayet normal olabilir.
Ebeveynler İçin Öneriler
Persentil tabloları çocuğun büyüme sürecini anlamada rehberdir, ancak kesin tanı aracı değildir.
Çocuğun persentil değeri düşük ya da yüksekse mutlaka bir uzmana danışılmalıdır.
Çocuğun büyümesini desteklemek için dengeli beslenme, düzenli uyku ve fiziksel aktivite vazgeçilmezdir.
Persentil takibi için ölçümler düzenli aralıklarla yapılmalıdır.
KAYNAKÇA
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1174143
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1006498
https://www.who.int/tools/child-growth-standards/standards
https://www.cdc.gov/growthcharts/cdc-growth-charts.htm