METABOLİZMA NEDİR?

A)METABOLİZMA NEDİR ?

Metabolizma, canlının yaşamını sürdürmesi (büyüme ,gelişme,hareket,üreme ,hücre onarımı vb. )sırasında gerçekleşen fiziksel veya kimyasal değişikliklerdir.Kısaca meydana gelen yapım ve yıkım olaylarının tümüdür.

Bazal Metabolizma Hızı ise (BMH) 24 saat boyunca hiçbir fiziksel aktivite yapmadan, dinlenme durumda insan vücudunun harcadığı kaloriyi ifade eder. BMH, İstirahat Metabolizma (IMH) terimine göre daha çok tercih edilmektedir. Bazal metabolik hız toplam enerji kullanımının en büyük unsurunu belirtir ve enerji dengesinin önemli bir öğesidir. Bu nedenle, bazal metabolik hızın doğru şekilde tahmin edilmesi obezite ile verilen çabada önemli bir yere sahiptir. Dinlenme halinde fizyolojik fonksiyonların sürdürülmesi için gerekli olan enerjinin miktarını temsil eden dinlenme metabolik hızın (DMH), günlük toplam enerji harcamasında yaklaşık % 70 payı bulunmaktadır.

Bu nedenle metabolik hız ölçümlerinin doğruluğu, vücut ağırlığının izlenmesi,  kilo kayıplarının değerlendirilmesi, etkili tedavi prosedürlerinin uygulanması için zorunludur.

B) METABOLİK HIZI HESAPLAMA  YÖNTEMLERİ ?

Günümüzde bilgisayar destekli açık ve kapalı devre spirometre ile metabolik hızların ölçümü yaygınlık kazanmıştır. Ancak araştırmacıların kolay ulaşamadıklarından ve ayrıca bir kişinin DMH ölçülmesi için 30 ile 40 dakika zaman gerektiği nedeniyle çalışmalarda kestirim formülleri üzerinde yoğunlaşılmıştır.

Kestirim formülleri,  genellikle sağlıklı kişiler üzerinde, vücut ağırlığı, boy, cinsiyet ve yaş bağımsız değişkenleri ile indirekt kalorimetri yöntemiyle ölçülen DMH’nin bağımlı değişken olarak kullanılmasına dayalı Regresyon analizlerini uygulayarak geliştirilmiştir.

Harris ve Benedict formülü kestirim formülleri arasında en sık kullanılanıdır. Geliştirilen bu formül, büyük çoğunlukla normal vücut ağırlığına sahip Amerikan toplumunu temsil etmektedir. Tarihsel olarak bu formülün klinik olarak kullanıldığı, bunun yanında birkaç çalışmada ise metabolik hız kestirimleri için aşırı tahminler ürettiği ve günümüz toplumu için uygulanabilir olmadığı belirtilmiş ve 1984 yılında formül beden kitlesi, yaş ve boy uzunluk verilerine dayalı olarak güncellenmiştir.Kişinin sağlık durumuna bağlı olarak her zaman doğru sonuç vermeyebilir.

• Kadınlar için: 655,10 + (9,56 x ağırlık) + (1,85 x boy) – (4,68 x yaş
• Erkekler için: 66,47 + (13,75 x ağırlık) + (5 x boy) – (6,76 x yaş)

C)BAZAL METABOLİZMA HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER NELERDİR ?

Bazal metabolizma hızı yaş , boy ,cinsiyet ,beslenme tarzı ,genetik durum,kas kütlesi ve hormonlar gibi birçok duruma göre değişiklik gösterir.

Roubenoff ve Wilson (1993)’un yaptığı çalışmada, yaşla birlikte yağsız doku ve boy uzunluğunda azalma olduğunu bulmuşlardır. Yaşla birlikte kişinin kas ve kemik kütlesinde azalmalara bağlı olarak, boy uzunluğunda düşüş olur. Yine yaşla birlikte BMH ile birlikte fiziksel aktivite düzeyindeki azalma vücut yağ oranının artmasına neden olabilmektedir. Boy uzunluğunun BMH artırdığının ortaya koymuştur. Göçer (2016), vücut ağırlığı ve vücut kompozisyonunu (yağ ve kas miktarı) BMH’nı etkileyen faktörler arasında göstermiştir. Kleiber (1975) ise BMH değerini vücut yüzey alanı birimi başına kalori olarak ifade etmiştir. Burada boy uzunluğu, vücut yüzey alanını artırarak, BMH olumlu yönde etkilediği düşünülmektedir.

Metabolik hastalıklar  metabolizma hızını etkileyebilmektedir .  Pcos  ve tiroid gibi hastalıklarda metabolik hızımız düşebilmektedir . Bununla birlikte fiziksel aktivite düzeyi ve beslenme davranışı da metabolizma hızını etkileyebilmektedir. Sağlıksız beslenme planı  adipoz doku birikimine neden olarak metabolizma hızını düşürebilmektedir.

Bazal metabolizma hızı ve istirahat(dinlenme) metabolizma hızı arasında %10’luk bir fark olduğu için birbirlerinin yerine kullanılabilmektedirler. İstirahat metabolizma hızına etki eden faktörler; yaş, cinsiyet, vücut kompozisyonu, fiziksel aktivite olarak sıralanabilir. Ayrıca Gebelik, ateşli hastalıklar, emzirme döneminde olma, kanser, çevre ısısının düşük veya çok yüksek olması, tiroksin hormonu fazlalığı, diyet bileşiminde proteinin fazla olması ve bazı ilaçlar da dinlenme metabolizma hızına etki etmektedir.

Yaşlılarla yapılan çalışmalarda, kronik hastalıkların bazal metabolizma hızını etkileyerek enerji dengesini değiştirdikleri saptanmıştır. Yaşlılıkta kronik hastalıkların seyri sırasında BMH’nın arttığı, buna bağlı olarak kilo kaybının geliştiği ileri sürülmektedir .

Metabolom; bir hücre veya canlıdaki metabolizmanın tümünü birden kapsayan tanımdır. Diğer bir deyişle bir organizma içerisindeki küçük moleküllü metabolitlerin tamamını ifade eder. Metabolomik; belirli bir zaman diliminde dokularda, hücrelerde ve fizyolojik sıvılarda lipid, karbohidratlar, vitaminler, hormonlar ve diğer hücre bileşenlerinden ortaya çıkan küçük moleküllü metabolitlerin yüksek verimli teknolojiler kullanılarak saptanması, miktarının belirlenmesi ve tanımlanmasıdır. Küçük moleküller peptitler, oligonükleotidler, şekerler, nükleozidler, organik asitler, ketonlar, aldehitler, aminler, amino asitler, lipitler, steroitler, alkaloidler ve ilaçlar, insan- bakteri ürünleri gibi metabolitlerdir ve molekül ağırlıkları 1.500 Da’un altındadır .

KAYNAKÇA

Sabounchi NS., Rahmandad H., Ammerman A. (2013). Best-fitting prediction equations for basal metabolic rate: informing obesity interventions in diverse populations. Internatıonal Journal of Obesity. 37(10), 1364-1370.

Temur, H.B ve Ceylan, R. (2020). Kadınlarda Bazal Metabolizma Hızının Bazı Vücut Kompozisyonları İle Karşılaştırılması. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 5(4), 354-363.

Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe Journal of Sport Sciences 2017, 28 (2), 103–114

İÜ Spor Bilimleri Dergisi Cilt (Vol) 5, Sayı (No) 1 ISSN: 1303-9407

Hülya Özkan, Dr. Öğr. Üye. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Edirne, Türkiye, e-posta: dr_hulyaozkan@yahoo.com  (orcid.org/0000-0002-3427-0354) (Sorumlu Yazar)

Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 2010; 67 (2): 85-96